Hayvanların Tarihi: Balık, at, insan ve özgürlük…

Oxana Timofeeva’nın, Hayvanların Tarihi isimli kitabı, özgürlük fikrinin dip sularında yüzdüğü ve son sayfada karaya çıkıp yasak levhasına rağmen adımını atarak çağrıya dönüştüğü bir metin içeriyor

Küresel ısınma, büyük ekolojik sorunlar ve kitlesel yok oluş… Durmayı bilmeyen gezegenimiz, tehlikeli bir zamanın içinde daha karanlık bir evreye doğru dönüyor. Dünya daha önce de bazı felaketler yaşadı, türler daha önce de kayboldu ama bu kez insan eli çok daha fazla sonuca etkili. İşin kötüsü her şey bugün değil, yüzlerce, binlerce yıl boyunca insana ve hayvana bakışımızla katılaşan bir hal aldı. Şimdi buzullarla birlikte fikirlerimiz de çözülüyor. Hayvanların varlığı ve durumları daha çok tartışılıyor. Tüm bunlara paralel olarak da konu üzerine daha fazla kitap yazılıyor. Oxana Timofeeva’nın kaleme aldığı ve Kolektif Kitap tarafından basılan Hayvanların Tarihi, bu yazıda anlatacağımız kitap. Hayvanların Tarihi’nin felsefi bir öykü ya da deneme kitabı gibi olduğunu söyleyebilirim. Sekiz başlıktan oluşan kitabın her bölümü ayrı bir içerik gibi okunabilir türden. Bu yapı da bize konuya dair farklı pencereler sunuyor.

Herkes kara listeye düşebilir

Hayvanlar ve felsefe deyince aklımıza birçok düşünür gelir. Yıllar boyunca bize fikirleri öğretilen ama hayvanlara ve doğaya bakışını fark ettiğimizde bütün saygınlıklarına gölge düşen düşünürler. Cogito‘nun Felsefede Hayvan Sorusu isimli sayısı konuya örnek yazılarla doludur. Oxana Timofeeva da bu durumun peşinen farkında olarak her düşünürün adının bir gün kara listeye alınabileceğini teslim ediyor. Timofeeva, Hayvanların Tarihi’nde bu düşünürleri karalamakla vakit  geçirmiyor. Çünkü bütün bu düşünürlerin fikirleri aynı nehir yataklarına sahip. Bizi, insanların tarihinde yatan ana hikayeleri anlatan nehir yataklarına… Hayvanların Tarihi’ni anlatmak ise bu temel yapıdan daha bağımsız bir yol izlemeli; ki adım adım özgürlüğü açığa çıksın…

Tarihten ve edebiyattan da besleniyor

Bu yüzden Timofeeva, fikirler üzerinden ilerliyor. Felsefecilerden beslenirken kötü örneklerle vakit kaybetmeden meseleye dair fikir sunanları (Lacan, Agamben, Derrida vs.) avcuna topluyor. Yanlarına da tarih ve edebiyattan örnekler koyuyor. Örneğin Kafka‘nın eserlerinden Ortaçağ’da hayvana nasıl bakıldığına değiniyor; ki oldukça tuhaf bilgiler de içeren bir bölüm bu; ya da Platonov‘un eserleri ile Stalinizm’in hümanizmle ilişkisini irdeliyor, hayvanın yoksul ama orada, anda olan dünyasına bakıyor. Hayvanların Tarihi’nde sık sık hayvanın varoluşsal durumu da ortaya konuyor. Dil ile sahiplik ilişkilendirilirken, hayvanda yoksun gördüğümüz nitelikler ile insanı hayvandan ayıran felsefi noktalara değiniliyor.

Ayrıca bakınız

Kitap & Edebiyat

Naif. Süper: Yineleme, ritim ve listelemeli bir terapi

Balık ve özgürlük fikri

Oxana Timofeeva, Hayvanların Tarihi’nde sekiz başlıkla insan-hayvan ikilemine dair bir meseleyi ortaya koyarken “Balık Diyalektiği” başlıklı bölümde bütün hayatını suda geçiren balığın “Yalın unsurun içinde” yaşayan bir canlı olarak içkinliğin sembolüne dönüşmesini anlatıyor. Bu kitabın balığının özgürlük düşüncesi olduğunu söyleyebilirim. Her adımda özgürlük karşımıza çıkmıyor belki. Kitap bize başka pencerelerden başka resimler gösteriyor ama kitabın hammadesinde, fikrinin çeperini kaplayan suda yaşayanın özgürlük fikri olduğunu hissedebiliyoruz. “Olumsuz hayvan” nitelemesi ile geriye dönük ya da belki insan-sonrası bir özgürlük tanımı bu. Ardına düşebilmemiz için önce bir geriye bakmamız gerekiyor. Hayvanların Tarihi’ne; bize de ait olan tarihe…

Yasağı bilmeyen adım

İnsanın özgürlüğünün, hayvanın özgürlüğünden bağımsız olmadığının sırrını bilen bir balık bu sudaki. Kitabın birçok yerinde var olan Platonov alıntılarından birinde ölümle yaşam arasındaki sırrı bildiği düşünülen balığın gizemine takıntı yapan bir balıkçı anlatılır. Çevengur’dan aktarılan alıntıda balığın her şeyi bildiğini düşünen Mutevolu isimli balıkçı kendisini suya bırakarak bu sırrın peşinden gider. İnsan, kendi sırlarını ne kadar bilir? Kendisinin, köpeğin, filin, balığın? Yasayı, yasağı bilmeyen, dille çerçevelememiş hayvanın izini ne kadar sürebiliriz? Soyunmadan olmaz atlayış, bu kesin. Hayvanların Tarihi’ndeki balık özgürlükse, hayvanın da özgürlüğünü dahil etmeden bu arayışa giremeyiz. Faytona koşulan at özgürleşmediğinde, insan da özgürleşmeyecek. Hayvanların Tarihi, yasayı, yasağı bilmeyen bir hayvanın attığı adımla sona erer. İnsana ve kıyafetlerin içindekine de bir küçük çağrıdır bu adım…